Στην Πολιτεία του ο Πλάτων μιλώντας για
το ρόλο που πρέπει να έχει ο πνευματικός άνθρωπος (τον ορισμό του οποίου θα
δώσουμε σε άλλο άρθρο), δημιουργεί την "Αλληγορία του Σπηλαίου". Έχει την μορφή διαλόγου
και διαλέγεται ο Σωκράτης με τον Γλαύκωνα. Τον καλεί, λοιπόν, να φανταστεί ότι
υπάρχει ένα σπήλαιο, όπου μέσα βρίσκονται κάποιοι δεσμώτες, δεμένοι χειροπόδαρα
και από τον αυχένα, για να μην μπορούν να στρέψουν το κεφάλι πίσω τους. Μπροστά
τους βρίσκεται ο τοίχος της σπηλιάς και πίσω τους και πάνω ψηλά η είσοδος της
σπηλιάς, απ’ όπου μπαίνει το φως και ένα τείχος, πάνω στο οποίο άνθρωποι
μετακινούν αντικείμενα, η σκιά των οποίων πέφτει στον τοίχο της σπηλιάς μπροστά
τους. Αυτές τις σκιές βλέπουν οι δεσμώτες και θεωρούν πως αυτή είναι η
πραγματικότητα.
Στη συνέχεια, κάποιος από αυτούς
καταλαμβάνεται από αμφιβολία. Προσπαθεί να σπάσει τα δεσμά να δει τι βρίσκεται
πίσω του και στη συνέχεια ανεβαίνει προς την είσοδο της σπηλιάς, με κόπο, αφού
τόσο καιρό ήταν δεμένος. Και βγαίνει στο φως (την Αλήθεια). Στην αρχή
τυφλώνεται, αλλά σιγά σιγά συνηθίζει.
«Περίεργα τα λες», λέει ο Γλαυκων. «Ποιοι είναι αυτοί οι δεσμώτες;»
«Ίδιοι με μας», απαντάει ο
Σωκράτης.
Ο άνθρωπος που κατορθώνει να βγει από το
σπήλαιο είναι ο πνευματικός άνθρωπος, που με ΚΟΠΟ κατακτά την αλήθεια. Και μετά
τι;
«Μετά αναπαύεται στις δάφνες του», λέει
ο Γλαυκων (όχι ακριβώς έτσι, αλλά αυτό είναι το νόημα...)
Ο Σωκράτης διαφωνεί. Η Πολιτεία
αναθρέφει τους πολίτες της για να την υπηρετούν, επομένως έχει χρέος να
επιστρέψει στη σπηλιά να απελευθερώσει τους υπόλοιπους.
Πώς θα τον υποδεχθούν αυτοί;
Αρχικά θα γελάσουν μαζί του, θα τον
ειρωνευτούν και μπορεί και να τον πάρουν για τρελό. Αν επιμείνει, ίσως να
οργιστούν μαζί του και να του ζητήσουν να φύγει. Όμως αυτός πρέπει να κάνει το
χρέος του με υπομονή, άλλοτε και με προσωπικό κόστος.
Ας δούμε μια παράλληλη εικόνα. Άνθρωποι
βυθισμένοι σε καρέκλες μπροστά από την οθόνη. Η οθόνη μεταφράζεται ως η νέα
πραγματικότητα. Το μόνο που μπορεί να κινηθεί είναι τα δάχτυλα πάνω στο
πληκτρολόγιο. Μπροστά από τα μάτια των σύγχρονων δεσμωτών περνούν εκατομμύρια
πληροφορίες. Είναι δέσμιοι της ανεξέλεγκτης πληροφορίας. Τι να ψάξεις; Πού να
ψάξεις; Ποιον να εμπιστευτείς; Ποιος λέει αλήθεια; Σκέφτεσαι να ξεκινήσεις την
αναζήτηση από αυτά που ήδη ξέρεις, τις δικές σου παγιωμένες «αλήθειες», που δεν
έχεις εξετάσει καν από πού προέρχονται, αν είναι έγκυρες, αληθείς και ορθές.
Μεγάλωσες με αυτές και τις εμπιστεύεσαι. Σχέση εξάρτησης, για να μπορέσεις να
υπάρξεις. Μια πλευρά του διαδικτύου επιβεβαιώνει αυτό που σκέφτεσαι, πιστεύεις
ή (νομίζεις ότι) ξέρεις. Δεν μπορεί, αφού το πιστεύουν κι άλλοι πολλοί, αλήθεια
θα είναι. Group thinking το ονομάζει η επιστήμη. Είναι λυτρωτικό, ανακουφιστικό, κατευναστικό. Έχω
δίκιο.
Βλέπεις όμως ότι κάποιοι φανατικά λένε
το αντίθετο, όχι, τα πράγματα δεν είναι έτσι, υπάρχουν και στοιχεία, τεκμήρια
χειροπιαστά, ντοκουμέντα.
«Ψέματα!» αναφωνείς με λύσσα. «Θέλετε να
μας παρασύρετε στην πλάνη, για να μας κάνετε υποχείριά σας, αλλά εμείς δεν υποκύπτουμε..
οι πεποιθήσεις μας είναι ακλόνητες! Είστε βαλτοί, ποιος σας έδωσε το δικαίωμα
να μας μιλάτε και να κάνετε αντίλογο;»
Κι έρχεται αθόρυβα πίσω από την πλάτη
σου το τέρας της Αμφισβήτησης και σε ταρακουνάει σύγκορμο. «Αμφισβήτησε,
ερεύνησε, σύγκρινε, κρίνε» σε παροτρύνει, αλλά του επιτίθεσαι προσπαθώντας να
το κερδίσεις στα σημεία.
Θυμάστε;
Όσο κι αν παλεύεις να το διώξεις, σου
έχει ήδη σπείρει το σπόρο. Η αμφισβήτηση κάνει τον άνθρωπο να ωριμάζει, γιατί
τον κάνει να δει τον κόσμο με άλλα μάτια, υπό ένα νέο πρίσμα. Το πρόβλημα είναι
αυτή η σκάλα πίσω σου.
Ο Πλάτων επίτηδες τοποθετεί τους δεσμώτες
του σε ένα σπήλαιο που η έξοδος είναι ανηφορική (όσο κατηφορική είναι ως είσοδος).
Το σπήλαιο είναι το πνευματικό σκοτάδι, στο οποίο μας καταδικάζει το περιβάλλον
που μεγαλώσαμε ή ακόμα και μία κακή πολιτεία ή παιδεία. Είμαστε δέσμιοι των
πεποιθήσεών μας και έχουμε βολευτεί σε αυτές. Οι δεσμώτες του σπηλαίου δεν μπορούν
να κουνηθούν καθόλου και οι περισσότεροι αντιδρούν στο να λυθούν (να σπάσουν τα
πνευματικά τους δεσμά) και να βγουν στο Φως (της Αλήθειας). Γιατί;
Γιατί ο δρόμος της Αλήθειας είναι
ανηφορικός και κοπιώδης. Η αλήθεια δεν χαρίζεται, κατακτιέται ή μάλλον μπορείς
να την προσεγγίσεις περισσότερο από κάποιον που δεν κάνει καμία προσπάθεια νομίζοντας
ότι τα ξέρει όλα. Οι πνευματικοί άνθρωποι αναμετρήθηκαν με τέτοιες ανηφόρες,
πριν καταξιωθούν, και σε όλη τους τη ζωή συνέχιζαν να ανηφορίζουν.
Ασθμαίνοντας, ιδροκοπώντας, ματώνοντας, δακρύζοντας κοιτούσαν μόνο προς τα
πάνω.
Αυτός που έχει διάθεση να ακολουθήσει το
κακοτράχαλο και ανηφορικό μονοπάτι της αλήθειας πρέπει να απαρνηθεί τις εμμονές
και τις προκαταλήψεις του, τις εύπεπτες ιδέες και περισσότερο απ` όλα τον
εγωισμό του, που τον εμποδίζει να παραδεχτεί στον εαυτό του τον ίδιο ότι ίσως
κάνει λάθος και η αλήθεια να είναι άλλη ή πιο πλατιά από αυτή που νόμιζε.
Ο Σωκράτης δίδαξε ένα μόνο πράγμα και με
συνέπεια σε όλο του τον βίο: την αμφισβήτηση κι επειδή ήξερε ότι ποτέ δεν θα
τον εγκατέλειπε, γιατί όλα στην ζωή είναι ρευστά, έλεγε πως ένα μονάχα ήξερε,
ότι δεν ήξερε τίποτα. Και ούτε μπορούσε να διδάξει κάτι, αφού δεν το κατείχε.
«Δεν μπορώ να τους διδάξω τίποτα. Μπορώ
μόνο να τους κάνω να σκεφτούν».
Ερευνήστε.
Σχόλια