"Υπάρχει πάντα στην παιδική μας ηλικία μια στιγμή που ανοίγει μια πόρτα και μπαίνει το μέλλον"
Καιρό τώρα, και ιδίως τούτες τις μέρες, νιώθω την ανάγκη και το χρέος να αφιερώσω λίγες σκέψεις και γραμμές στους αφανείς ήρωες της ζωής, τους μαθητές μου.
Τούτες τις μέρες, στο ξέβγαλμα της άνοιξης μιας δύσκολης πολιτικά και οικονομικά χρονιάς, δίνουν την ύστατη σχολική τους μάχη, για να κατοχυρώσουν, όπως φαντάζονται, μια θέση με παράθυρο στο μέλλον. Ταυτόχρονα, σηματοδοτείται και η έξοδος από την εφηβική ηλικία και η ορμητική είσοδος στην ενήλικη ζωή. Η αγωνία διπλή και το διακύβευμα μεγάλο, όπως φαίνεται.
Νιώθω, λοιπόν, την ανάγκη να τα καθησυχάσω και να ξεσκεπάσω το μέλλον από τη θεατρική μάσκα του μοιραίου που φοράει.
Τα παιδιά αυτά, όπως και χιλιάδες παιδιά πριν από αυτά, έθεσαν ένα στόχο- δικό τους ή άλλων είναι κάτι που αρχικά μένει απροσδιόριστο- και η ανάγκη για επιτυχία είναι επιτακτική, ιδίως μέσα στις συγκυρίες που βιώνουμε. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ο κοινωνικός περίγυρος, οι γονείς, μια μεγαλόσχημη κρίση καθιστούν σχεδόν αδύνατη αυτή την αποσαφήνιση. Ποιος ξέρει με βεβαιότητα να πει αν η επιλογή του είναι προϊόν αβίαστης κι ελεύθερης σκέψης; Έτσι ο δήθεν στόχος γίνεται ιδιαίτερα ασαφής και απροσδιόριστος και άρα δύσκολος να επιτευχθεί. Πώς να πάρει κανείς αζιμούθιο στον καταστατικό χάρτη της ζωής του, όταν δεν ξέρει πού πατά και πού βρίσκεται;
Πολύ συχνά, κι εγώ η ίδια, βρέθηκα στη μαθητική και φοιτητική μου ζωή σ` ένα ψυχολογικό αδιέξοδο επιλογών. Όλοι περίμεναν από μένα κάτι- κι εγώ από τον εαυτό μου- αλλά αυτό το κάτι μεταβαλλόταν όπως αλλάζει το χρώμα της θάλασσας, όταν περνούν τα σύννεφα. Δυστυχώς, η μεταπολεμική γενιά που είδε την ανώτατη εκπαίδευση ως λύση, διέξοδο από τη φτώχεια και τη μιζέρια, σιγά σιγά από λάβαρο μιας περισσότερο υλιστικής παρά πνευματικής ελευθερίας, έγινε όργανο βασανισμού. Το βασικότερο ατόπημα είναι ότι η σύγχρονη κοινωνία δεν αναπροσαρμόζει τη θέση της απέναντι στα πράγματα. Εξακολουθεί εσφαλμένα να συγχέει την προσωπική καταξίωση με την κοινωνική και τις δύο μαζί με τις σπουδές και το χρήμα. Όμως αυτά δεν συνδυάζονται αναγκαστικά. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες μεταβάλλονται, οπότε αποκλείεται οι ανάγκες και οι επιλογές να μένουν ίδιες. Για παράδειγμα, εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια το θέμα των κορεσμένων επαγγελμάτων βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Ο καθένας από μας γνωρίζει ότι κάποιοι επαγγελματικοί τίτλοι είναι τόσο χρήσιμοι και σημαντικοί όσο- ας μου επιτραπεί- ο σφουγγοκωλάριος του βασιλιά! Παρ` όλα αυτά, το τρίπτυχο γιατρός- δικηγόρος- δάσκαλος είναι ένας διαρκής πόθος.
Απ` την άλλη πλευρά εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικά ταμπού προς ολόκληρες κατηγορίες επαγγελμάτων, τα οποία, ωστόσο, έχουν μεγαλύτερη απορρόφηση αφ` ενός και αφ` ετέρου είναι εξίσου χρήσιμα με τα υπόλοιπα. Όμως, όταν ένας μαθητής βρίσκεται προ των πυλών τις σταδιοδρομίας του οι ανώτατες σπουδές μοιάζουν μονόδρομος, ασχέτως του αν ο μαθητής είναι πρόθυμος ή και ικανός να τις ακολουθήσει. Παραμένει ζοφερή η διαπίστωση ότι πολλοί γονείς προσπαθούν να καταξιωθούν κοινωνικά ως τέτοιοι ή να εκπληρώσουν τα δικά τους ανεκπλήρωτα όνειρα μέσω των παιδιών τους. Στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά βιώνουν μια εσωτερική σύγκρουση που απορρέει από τη διαφορετική τους επιθυμία και το αίσθημα χρέους προς τους γονείς, οι οποίοι "πληρώνουν τόσα χρήματα" θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό εξαγοράζουν το δικαίωμα επιβολής ενός μέλλοντος επί των παιδιών.
Πολλές φορές, στα δέκα κοντά χρόνια που διδάσκω, αντιμετώπισα αυτό το δράμα΄ τα παιδιά να αγωνιούν για την εκπλήρωση των στόχων που δεν είναι δικοί τους και που καμιά φορά είναι πάνω από τα μέτρα τους. Κι όταν ρωτάω "εσύ τι θέλεις;" σκυθρωπιάζουν, σαν να αποκάλυψε κάποιος βίαια το κρυμμένο μυστικό τους. Τη στιγμή εκείνη αισθάνομαι ότι όλοι εμείς- γονείς και εκπαιδευτικοί- συμπράττουμε στο μεγαλύτερο έγκλημα, τον πνευματικό ευνουχισμό αυτού που ανερυθρίαστα αποκαλούμε "το μέλλον".
Γιατί και πώς καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι μπορούμε να επεμβαίνουμε και να αποφασίζουμε για τις ζωές των άλλων σαν να ήταν οι δικές μας; επειδή δήθεν έχουμε μεγαλύτερη πείρα; και πώς την αποκομίσαμε; ήταν προϊόν ελευθερίας ή καταναγκασμού. Κι αν η πείρα μας είναι αποτελεσματική για την αποφυγή λαθών στο μέλλον, ποιος μας προεξοφλεί ή μας διαβεβαιώνει ότι αυτό που είναι σωστό ή λανθασμένο για μας είναι το ίδιο και για τους άλλους; πώς αποκτήσαμε το δικαίωμα να κάνουμε τους ανθρώπους γύρω μας δυστυχισμένους; και φυσικά είναι εντελώς υποκριτικό να αναρωτηθούμε εκ των υστέρων γιατί αυτή η γενιά δεν μπορεί να πάρει ορθές αποφάσεις για τον εαυτό της (κι αυτό το "ορθό" στα δικά μας τα μέτρα κομμένο).
Έπειτα ωθούμε τα παιδιά να συμμετέχουν σ` αυτές τις πνευματοβόρες εξετάσεις, οι οποίες λειτουργούν εξίσου καταπιεστικά και ευνουχιστικά, αφού δεν επιτρέπουν στην ουσία τους την ανάπτυξη του πνεύματος και του ταλέντου. Α! πόσο ντρέπομαι κάθε φορά που κάποιος μαθητής μου με ρωτάει αν μπορεί να πει τη γνώμη του στην έκθεση κι αν θα του την πάρουν- αυτοί οι πάπες της εκπαίδευσης- λάθος.
Η ύλη είναι σαφής, το σύστημα ανελαστικό και ανταγωνιστικό. Πόσα μόρια; τι θα πέσει; ποιοι οι συντελεστές βαρύτητας; θα ανέβουν οι βάσεις; θα πέσουν; αυτό δεν είναι παιδεία, είναι το χρηματιστήριο αν- αξιών.
Φανταστείτε αυτό: Ένα παιδί δίνει εξετάσεις με αυτό το σύστημα, επιλέγοντας μια κατεύθυνση που ήταν η πιο εύκολη σε σχέση με τις άλλες (το λιγότερο κακό), για να μπει σε μια σχολή που του είπαν ότι είναι καλύτερη (αλλά μπορεί και να μην του αρέσει) ή τον πίεσαν να τη διαλέξει (γιατί έχει αποκατάσταση ή στρωμένη δουλειά ή είναι κοινωνικά καταξιωμένη), για την οποία μπορεί όμως να μην έχει την κλίση (αλλά τι θα κάνει; θα την τελειώσει) ενώ μέσα του κρύβεται ένα μεγάλο ταλέντο (αλλά το ταλέντο δεν σου δίνει να φας).
Έτσι, με απλή λογική, "φτιάξαμε" έναν καινούριο άνθρωπο, έτοιμο να βγει στην κοινωνία και την αγορά εργασίας.. έτοιμο; πώς έτοιμο;
"Και κοίτα μη δε γράψεις καλά... τι θα πουν οι γείτονες; η ξαδέρφη σου πέρασε πρώτη στη Νομική! Τι θα πει " δεν σ` αρέσει"; Πλήρωνα τόσα χρόνια για να μου γίνεις γυμναστής;"
Αλήθεια, μπαμπά και μαμά, εσύ θυμάσαι πώς ήταν όταν έδινες εξετάσεις; ή μήπως δεν έχεις δώσει καν; Θυμάσαι μήπως πώς ήταν να σε συγκρίνουν με τα παιδιά όλου του κόσμου; κι αναρωτήθηκες τώρα τελευταία αν είσαι ευτυχισμένος με τις επιλογές σου; χμμμ....
Για να φτιάξουμε παιδιά δημιουργικά και ευτυχισμένα, πρέπει να τα αφήσουμε ελεύθερα. Ακόμα κι αν η επιλογή τους είναι λανθασμένη, έχουν όλο το χρόνο μπροστά τους να την εγκαταλείψουν και να κάνουν μία καινούρια. Γιατί θα πρέπει να ανταποκρίνονται στο πλάνο που οι μεγάλοι τους προσδιορίζουμε; -Θα γράψεις, να περάσεις, να σπουδάσεις, να βρεις μια καλή δουλειά, στο δημόσιο κατά προτίμηση, θα κάνεις οικογένεια, θα βγει στη σύνταξη...
Κι αν τύχει ένας νέος στα 25 ή στα 35 να θέλει να κάνει μια στροφή στη ζωή του, του λένε συχνά: "Τώρα; στα 25/35; τώρα είσαι μεγάλος πια..." Το πλάνο δεν προέβλεπε εναλλακτικές πορείες... κι ας έχεις άλλα 50 χρόνια μπροστά σου... είσαι πια μεγάλος...
Είναι απάνθρωπο να εγκλωβίζουμε ένα πνεύμα διά βίου, επιλέγοντας οι ίδιοι τα όρια που θα κινηθεί. Στα δέκα αυτά χρόνια που δουλεύω, μόνο μία φορά άκουσα γονέα να λέει "αφού αυτό θέλει το παιδί μου, αυτό να κάνει... κι αν αλλάξει γνώμη, ας το παρατήσει κι ας κάνει κάτι άλλο... είναι μόνο 17...".
Κάτι τελευταίο: Ανάμεσα σ` αυτά τα παιδιά υπάρχουν και κάποια που αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα, διανοητικά, ψυχολογικά ή μαθησιακά, η ένταση των οποίων ποικίλει. Ζούμε στον 21ο αιώνα και παρ` όλα αυτά πολύ συχνά έρχομαι αντιμέτωπη με τον παραλογισμό και την άρνηση πολλών γονιών να δουν τα προβλήματα αυτά και να βοηθήσουν επί της ουσίας τα παιδιά τους με τη δική μας επικουρία. Αντ` αυτού, επιλέγουν να συμπεριφερθούν σαν να μην υπάρχει κάποιο πρόβλημα και σαν να μπορεί το παιδί να αντεπεξέλθει σε ένα ήδη παρανοϊκό σύστημα. Ή και το αντίθετο: επειδή αντιμετωπίζει κάποιο μαθησιακό πρόβλημα να πιστεύουν ότι είναι ανίκανο και δεν έχει μέλλον. Φυσικά, και οι δύο τάσεις είναι "εγκληματικές" και υπονομεύουν την ανάπτυξη και τη χειραφέτησή τους. Είναι πράγματι δύσκολο σε πολλές περιπτώσεις να αντιμετωπίσεις κάποια πολύ σοβαρά προβλήματα, είναι και ρεαλιστικές δυσκολίες στη μέση, είναι και ο κοινωνικός στιγματισμός ή ο φόβος του, που ακόμα κατατρύχει την ελληνική κοινωνία, όμως εδώ μιλάμε για τα παιδιά μας τα ίδια. Δεν μπορώ να φανταστώ κάτι χειρότερο από το να υπονομεύεις το μέλλον ενός παιδιού, με μαθησιακή δυσκολία, π.χ., επειδή θέτεις ως προτεραιότητα την αποφυγή του κοινωνικού ελέγχου. Σε πολλά από αυτά τα παιδιά που έχω γνωρίσει και διδάξει κατά καιρούς έχω δει να συμβαίνουν μικρά θαύματα. Μόλις γίνει η κατάλληλη διερεύνηση, εκεί στο βάθος διακρίνεται θαμπό στην αρχή αλλά ολοένα περισσότερο ξεκάθαρο στο τέλος το πηγαίο ταλέντο, που περιμένει το έναυσμα και την καθοδήγηση για να αναδειχθεί. Και τότε το παιδί, που είχε μάθει να θεωρεί τον εαυτό του λιγότερο προικισμένο και ικανό από τα άλλα παιδιά, πατάει στα πόδια του, η αυτοεκτίμησή του ανεβαίνει και μπορεί τότε να ανοίξει τα δικά του φτερά προς το μέλλον.
Αυτή τη μεταμόρφωση όμως πρέπει να την επικροτήσουν και να την εκμαιεύσουν οι γονείς και να τη συνεπικουρήσουν οι κατάλληλοι επαγγελματίες. Οι εκπαιδευτικοί σ` αυτή την διαδικασία πρέπει να είναι επίκουροι, όχι υποκατάστατοι. Δεν έχουν ούτε την αρμοδιότητα ούτε το ρόλο να το κάνουν και φυσικά η αρωγή των γονέων έχει πάντα ειδικό βάρος σε κάθε περίπτωση.
Δεν θέλω να βλέπω παιδιά εγκλωβισμένα. Θεωρώ ότι είναι εξίσου σημαντικό να γευτούν τον καρπό μιας αποτυχίας, αν χρειαστεί, που είναι μεν στυφός, αλλά τόσο θρεπτικός. Τα παιδιά δεν είναι απολήξεις των νευρώνων μας, ανδρείκελα της ανασφάλειάς μας. Είναι οργανισμοί αυτόφωτοι και ανεξάρτητοι, γι` αυτό μπορούν και πρέπει να γυρίζουν την πλάτη τους στο μέλλον που φτιάχνετε όπως θέλουμε...
Σχόλια